Υπάρχει ένα debate που λαμβάνει χώρα στους κόλπους της κοινωνιολογίας και της φιλοσοφίας σχετικά με τον έρωτα οι οποίες προσπαθούν να εξηγήσουν την σημερινή «κρίση»που φαίνεται να περνούν οι ερωτικές σχέσεις. Η μία πλευρά εστιάζει στην έμφυλη διάσταση: οι γυναίκες ήταν παραδοσιακά εξαρτημένες από τους άντρες, προσφέροντας στη σχέση περισσότερα από ο,τι έπαιρναν πίσω σε όρους οικιακής, αναπαραγωγικής και συναισθηματικής εργασίας. Η απελευθέρωση από αυτό τον καταναγκασμό που επέφερε η είσοδός στην μισθωτή εργασία λειτούργησε αποσταθεροποιητικά για τις σχέσεις. Οι γυναίκες, έχοντας κερδίσει την οικονομική τους ανεξαρτησία από το πλαίσιο της οικογένειας, δεν είναι πια διατεθειμένες να δώσουν χωρίς να παίρνουν και δεν δέχονται τους όρους που θέτουν οι προσκολλημένοι στις παραδοσιακές αξίες άντρες. Και ενώ το κίνημα των incels πλήττεται από την λεγόμενη «male loneliness epidemic”, παραπονιέται ότι οι γυναίκες έχουν γίνει απαιτητικές και τις απειλεί ότι θα μείνουν μόνες, πολλές γυναίκες βιώνουν ακριβώς αυτή την «μοναξιά» ως μια νεοαποκτηθείσα ελευθερία ακριβώς επειδή η εναλλακτική είναι υποταγή τους στους άντρες και η προτεραιοποίηση των δικών τους αναγκών.

Η άλλη πλευρά του debate εστιάζει στην άνοδο του ατομικισμού και του καπιταλισμού: οι ερωτικές σχέσεις σήμερα χαρακτηρίζονται από μια θεμελιώδη ένταση ανάμεσα στην αναζήτηση συντροφικότητας, αναγνώρισης και επιβεβαίωσης από τη μία και στον περιορισμό της προσωπικής αυτονομίας που επιφέρει η αβεβαιότητα του έρωτα και η τρωτότητά μας απέναντι στον Άλλον εντός της ερωτικής σχέσης. Παρόλο που η κοινωνιολόγος Eva Illouz [στο έργο της οποίας περιλαμβάνει must-reads όπως το Γιατί Πληγώνει ο Έρωτας] παραδέχεται ότι η άισθηση της προσωπικής αυτονομίας καλλιεργείται δυνατότερα στους άντρες -με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις σχέσεις το ισχυρότερο εγώ τους, θεωρεί ότι βασική πηγή του πόνου που επιφέρει ο έρωτας αποτελεί ακριβώς η διάσταση ανάμεσα στην νεοφιλελευθερη ρητορική περί αυτονομίας και την κοινωνική πραγματικότητα σύμφωνα με την οποία η ανάγκη αναγνώρισης παραμένει θεμελιώδης για τον άνθρωπο.

Παράλληλα η αίσθηση μιας τεράστιας γκάμας εναλλακτικών ερωτικών συντρόφων που προσφέρουν πχ τα dating apps προωθεί την καπιταλιστική λογική της ορθολογικής επιλογής και της μεγιστοποίησης της χρησιμότητας με αποτέλεσμα η αναζήτηση συντρόφου να εμπεριέχει στοιχεία του ανταγωνισμού της ελεύθερης αγοράς που επιτείνουν την αβεβαιότητα και το υπαρξιακό μας άγχος. Η Αόρατη Επιτροπή στο κείμενο «Τώρα» γράφει πάνω στη διείσδυση της λογικής του κόστους ευκαιρίας σε κάθε πτυχή των ανθρωπίνων σχέσεων:

«Η ζάλη που σχετίζεται με το χρήμα προέρχεται από τη φύση του ως καθαρής δυνατότητας. Η νομισματική συσσώρευση είναι η αναβολή κάθε πραγματικής απόλαυσης, καθώς το χρήμα φέρνει σε ισοδυναμία ως δυνατότητες ολόκληρο το φάσμα των πραγμάτων που μπορούν να αγοραστούν με αυτό. Κάθε δαπάνη, κάθε αγορά είναι πρώτα μια απώλεια, σε σχέση με αυτό που είναι ικανό να προσφέρει το χρήμα. Κάθε συγκεκριμένη απόλαυση που επιτρέπει σε κάποιον να αποκτήσει είναι πρώτα μια άρνηση του συνόλου των άλλων πιθανών απολαύσεων που περιέχει μέσα του. Στην εποχή του ανθρώπινου κεφαλαίου και του ζωντανού νομίσματος, κάθε στιγμή της ζωής και κάθε πραγματική σχέση καλύπτονται από ένα σύνολο πιθανών ισοδυνάμων που τις ροκανίζουν. Το να είσαι εδώ συνεπάγεται την μη διατηρήσιμη αποποίηση του να είσαι οπουδήποτε αλλού, όπου η ζωή είναι φαινομενικά πιο έντονη, όπως έχει επιφορτιστεί να μας ενημερώσει το smartphone μας. Το να είσαι με ένα συγκεκριμένο άτομο είναι μια αφόρητη θυσία όλων των άλλων προσώπων με τα οποία θα μπορούσε κανείς κάλλιστα να είναι μαζί. Κάθε αγάπη ακυρώνεται εκ των προτέρων από όλους τους άλλους πιθανούς έρωτες. Εξ ου και η αδυναμία να είσαι εκεί, η ανικανότητα να είσαι μαζί. Παγκόσμια δυστυχία. Βασανιστήρια από πιθανότητες. Ασθένεια μέχρι θανάτου. «Απελπισία», όπως τη διέγνωσε ο Κίρκεγκωρ»

Σύμφωνα με την πρώτη πλευρά του debate συνεπώς, το να βλέπουμε τις σχέσεις υπό ένα συναλλακτικό πρίσμα είναι μια προσέγγιση μάλλον φεμινιστική ακριβώς επειδή είναι αντίθετη με την παραδοσιακή επιταγή της αυτοθυσίας κυρίως των γυναικών που καλούνταν να αγαπούν χωρίς να λογαριάζουν το κόστος. Σύμφωνα με την δεύτερη, δεν είναι παρά ο θρίαμβος της λογικής της αγοράς και στις ερωτικές σχέσεις που τώρα προσεγγίζονται συναλλακτικά, ως καταναλωτικό αγαθό αλλά και ως επιχειρηματική δραστηριότητα, όπου οι συμβεβλημένοι καλούνται να «επενδύσουν» μετά από έναν υπολογισμό κόστους οφέλους και να υπαναχωρούν οποτεδήποτε νιώθουν ριγμένοι.

Πίσω από τη σύγκρουση αυτών των θέσεων βρίσκεται ένα περισσότερο φιλοσοφικά ερώτημα: Πώς «πρέπει» να αγαπάμε; Ασυγκράτητα ή συγκρατημένα; Να χάνουμε τον εαυτό μας ή να βάζουμε τον εαυτό μας πρώτο? Να δινόμαστε ολόψυχα ή να κρατάμε και καμια πισινή? Κάποιοι φιλόσοφοι όπως ο Badiou στο Εγκώμιο για τον Ερωτα και ο Byung-Chul Han στην Αγωνία του Ερωτα βλέπουν με καχυποψία τη νέα τάση που προωθείται και από την ποπ κουλτούρα και τις διαφημιστικές σύμφωνα με την οποίο ο έρωτας θα πρέπει να είναι μια ανώδυνη και χωρίς ρίσκα πηγή ηδονής. Ανιχνεύουν σε αυτά την ίδια αποφυγή ρίσκου που αναμένεται να δείχνουν και οι επιχειρήσεις με τις ρήτρες ασφαλείας του ασφαλιστικού συμβολαίου ή ακόμα και με τις «ευέλικτες» μορφές εργασίας που προτιμούν οι εργοδότες. Το ηδονιστικό μεταμοντέρνο υποκείμενο αναμένεται να είναι αρκετά αποστασιοποιημένο ώστε να είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμο να ξαποστείλει τον άλλον τη στιγμή που θα βιώσει την παραμικρή δυσφορία ή απειλή για την προσωπική του αυτονομία. Στο σημείο αυτό θα ταίριαζε να αναφερθεί και η διαφήμιση παρόχου ιντερνετ που είχε κατακλύσει το διαδίκτυο και τα ΜΜM τον Φλεβάρη με το ‘Anti-Valentine’ σύνθημα «μείνε ελεύθερος, πακέτα χωρίς δεσμεύσεις»: ο έρωτας δηλαδή ως ασύμβατος με την ελευθερία μας. Όπως γράφει και αλλού (Τοπολογία της Βίας) ο Byung-Chul Han, στη συγχρονη κοινωνία της επίδοσης η δέσμευση πρέπει να αποφεύγεται. «Το υποκείμενο της επίδοσης πρέπει να είναι ένας ευέλικτος άνθρωπος. Η στροφή αυτή οφείλεται κυρίως σε οικονομικους λόγους. Η αυστηρή ταυτότητα εμποδίζει στις μέρες μας την επιτάχυνση των παραγωγικών σχέσεων».

Εδώ και πάλι δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την έμφυλη διάσταση. Οι γυναίκες πάρα πολύ συχνά γελοιοποιούνται ή παθολογικοποιούνται ακριβώς επειδή αγαπάνε «υπερβολικά». Χαρακτηρίζονται τρελές, πιεστικές, απελπισμένες, υστερικές ή οριακές και κατηγορούνται ότι «πνίγουν» τους άντρες με την αγάπη τους; Η Mona Chollet στο βιβλίο της «Εφευρίσκοντας των Έρωτα Ξανά: Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλόφιλες σχέσεις» γράφει αναφορικά με όλη την παραπάνω συζήτηση: «θέλοντας να επικρίνουμε την εφαρμογή της καπιταλιστικής ορθολογικότητας στις ερωτικές σχέσεις, καταλήγουμε να νομιμοποιούμε και να υποθάλπουμε επικίνδυνα τις μαζοχιστικές τάσεις που καλλιεργούνται στις γυναίκες […] με κίνδυνο να τις παραδώσουμε δεμένες χειροπόδαρα σε κακοποιητικούς συντρόφους». Έτσι φαίνεται να οδηγούμαστε σε αδιέξοδο αφού κινδυνεύουμε είτε να επικυρώσουμε την υποταγή των γυναικών εντός της ερωτικής σχέσης είτε την λογική του καπιταλισμού περί ανταγωνισμού και παιγνίου μηδενικού αθροίσματος.

Το ζήτημα βέβαια εκτείνεται πέρα από την σωστή διαχείριση των γκομενικών μας: οι ερωτικές σχέσεις είναι αυτές στις οποίες στρεφόμαστε πλέον υποχρεωτικά για την άντληση επιβεβαίωσης, συντροφικότητας και στοργής σε έναν κόσμο που έχει διαλύσει κάθε έννοια κοινότητας και σταθερότητας. Όπως το θέτει και η Illouz “η δύναμη [της αγάπης] πηγάζει από το πρωταρχικό γεγονός ότι ο έρωτας παρέχει ένα ισχυρό έρεισμα για την αναγνώριση, την αντίληψη και τη συγκρότηση της αξίας του ατόμου, σε μια εποχή κατά την οποία η κοινωνική αξία είναι αβέβαιη και υπό συνεχή διαπραγμάτευση». Αυτό κάνει το θέμα των ερωτικών σχέσεων πιεστικό σε βαθμό αυτοσαμποτάζ. Και για να μην φανούν όλα τα παραπάνω ως ένα νοσταλγικό αν όχι συντηρητικό ξέσπασμα, ας τονίσουμε ότι δεν είναι μόνο οι ερωτικές σχέσεις που φαίνεται να υποφέρουν. Οπως παρατηρεί ο H. Rosa στο βιβλίο του Επιτάχυνση και Αλλοτρίωση, όχι μόνο οι ερωτικές σχέσεις αλλά ακόμα και οι φιλικές και οι οικογενειακές διέπονται πλέον από τους νόμους του ανταγωνισμού εφόσον «αν δεν είμαστε αρκετά ενδιαφέροντες ή διαθέσιμοι ακόμα και οι φίλοι και οι συγγενείς μπορει να μας ξεγράψουν σε έναν διαρκώς επιταχυνόμενο κόσμο όπου η θέση κανενός δεν είναι εξασφαλισμένη σε κανένα τομέα». Όσο κι αν στοχεύουμε λοιπόν να οικοδομήσουμε υγιέστερες ερωτικές σχέσεις, απώτερος στόχος θα πρέπει να είναι ένας κόσμος όπου το να είσαι single δε θα ταυτίζεται με το να είσαι μόνο σου. Και αυτός σίγουρα δεν είναι ο κόσμος του καπιταλισμού.