Το θαυμαστό με τον λόγο περι αμερικανικών εκλογών είναι ότι ενσαρκώνει μια κυκλική λογική που αντιστέκεται σθεναρά σε όποιον τολμήσει να ισχυριστεί ότι ε μωρέ, δεν έχουν και πολλή σημασία. Το ξέρω γιατί εχω βρεθεί κι εγώ εγκλωβισμένη για χρόνια σε αυτή την λογική.

Για παράδειγμα οι προοδευτικοί κάπως άνθρωποι που θρηνούν για την επανεκλογή του Τραμπ δεν θα δεχτούν εύκολα το αντεπιχειρημα που καταδεικνύει ότι ελάχιστη διαφορά υπάρχει ανάμεσα στα δύο κόμματα. Θα επιλέξουν πάντα μια ομάδα ανθρώπων για την οποία τάχα η επανεκλογή του Τράμπ κάνει τεράστια διαφορά και θα την υπερασπιστούν μέχρι τέλους ως την πιο σημαντική ομάδα για την οποία μάλλον όσοι δεν ψήφισαν το Άλλο Μεγάλο Κόμμα δεν ενδιαφέρονται. Μάταια θα αναφέρεις κι εσύ άλλες ομάδες καταπιεσμένων και εκμεταλλευμένων για τις οποίες η εκλογή Προέδρου δε θα κάνει καμία διαφορά. Για τους καταπιεσμένους εκείνους δεν θα γινόταν τίποτα έτσι κι αλλιώς θα σου πούνε, για τους δικούς μας καταπιεσμένους κάτι μπορεί να γίνει. Αρα για να μην υπερασπίζεσαι το Άλλο Μεγάλο Κόμμα τους μισείς κι εσύ ή πρέπει να τσεκάρεις το προνόμιό σου.

Μα οι γυναίκες και το δικαίωμα στην έκτρωση θα σου πούνε. Μα η περίθαλψη και η Υγεία. Μάταια θα πασχίσεις να τους εξηγήσεις ότι οι Δημοκρατικοί κυβερνούσαν 4 χρόνια και καμία διαφορά δεν έκαναν στα παραπάνω είτε γιατί δεν ήθελαν είτε γιατι δεν μπορούσαν. Αν δεν ήθελαν γιατί να τους ψηφίσει κάποια? Αν μπορούσαν και δεν το έκαναν μάλλον χρησιμοποιούσαν το ζήτημα για μελλοντικό εκβιασμό των ψηφοφόρων και κούφιες υποσχέσεις άρα γιατί να τους πιστέψεις τώρα? Αν δεν μπορούσαν ποτέ να το αλλάξουν και πάλι: γιατί να τους ψηφίσεις? Για να μην γίνουν τα πράγματα χειρότερα θα σου αποκριθούνε. Μα τους ψήφισαν και ΕΓΙΝΑΝ χειρότερα θα τους πεις. Ε ναι γιατί δεν μπορούσαν να αντιστρέψουν τις προηγούμενες αποφάσεις του Άλλου Μεγάλου Κόμματος θα σου πουν. Ε αφού δεν μπορούν να αντιστρέψουν τα πράγματα γιατί να τους ψηφίσει κανείς? Για να μην γίνουν ΧΕΙΡΌΤΕΡΑ θα σου απαντήσουν θριαμβευτικά!

Η κυκλικότητα αυτής της λογικής είναι σχεδόν αναπόδραστη. Αν όμως ο συνομιλητής σου είναι λίγο υποψιασμένος θα το γυρίσει στο βιωματικό. Δεν σκέφτεσαι όλες αυτές τις γυναίκες που θα δουν έναν κακοποιητή να αναλαμβάνει στο αξίωμα του Προέδρου? Οι γυναίκες βλέπουν κάθε μέρα τους κακοποιητές τους να τη βγάζουν λάδι και να χαίρουν εκτίμησης στην κοινωνία και δεν μπορούν να κάνουν τίποτα γιατί εξαρτώνται από αυτούς οικονομικά -γιατί είναι τα αφεντικά τους, οι συζυγοί τους, οι πατεράδες τους. Όπως ελάχιστο αντίκτυπο είχε το κίνημα των διάσημων του #MeToo στην μέση φτωχή γυναίκα που δεν μπορεί να καταγγείλει το αφεντικό της για να μην χάσει τη δουλειά της ή επειδή δεν έχει λεφτά για δικαστήρια, έτσι και ελάχιστη διαφορά θα κάνει η επανεκλογή του Τραμπ. Η εκλογή του όσο και μια εκλογή της Κάμαλα δεν αποτελούν παρά μία ηθική νίκη των ψηφοφόρων οι οποίοι ταυτίζονται μαζί τους.

Παρακολουθούσα τις φεμινιστικές σελίδες που στήριζαν Κάμαλα τόσες βδομάδες και δεν είχν κυριολεκτικά κανένα ΑΠΟΛΥΤΩΣ πρόταγμα. Όλη η καμπάνια ήταν προσωπικές επιθέσεις στον Τραμπ και απειλές ότι θα φέρει τον φασισμό -ούτε ΈΝΑ πράγμα που θα έκαναν καλύτερο οι δημοκρατικοί. Τέτοιο ήταν το θράσος τους που μια φεμινιστική σελίδα με εκατομμύρια ακολούθους δήλωσε ότι θέλει απλά πρόεδρο που θα μπορεί να ξεχάσει για όλοκληρες βδομάδες -δλδ έναν πρόεδρο που δε θα έχει κάποιο θετικό αντίκτυπο στη ζωή μας, απλά δε θα μας σπάει τα νεύρα. Ο λίμπεραλ φεμινισμός στην υπηρεσία του απολίτικου ως συνήθως. Του είδους του επικίνδυνου απολίτικου κιόλας που θέλει να πιστεύει ότι σε αντιδιαστολή με όσους απέχουν από τις εκλογές ή ψηφίζουν ένα μικρό κόμμα είναι και πολιτικοποιημένο.

Η τραγική αλήθεια είναι ότι όποιο κόμμα και να εκλεγεί δε θα κάνει διαφορά στις ζωές των ανθρώπων, θα είναι απλά μια συμβολική νίκη. Ούτε ο Τραμπ θα κάνε κάποια διαφορά στην ζωή των ψηφοφόρων του πέρα από μια ηθική ικανοποίηση ότι δεν κέρδισαν οι φεμινίστριες με τα μπλε μαλλιά. Αυτό που κερδίζει κάθε φορά είναι μια αισθητική και αυτό ικανοποιεί ακριβώς το μισό των ψηφοφόρων ενώ κρατάει το άλλο μισό απασχολημένο τόσο όσο. Τόσο όσο ώστε μην ασχοληθεί με το γεγονός ότι μάλλον ένα σύστημα όπου τρέμει το φυλλοκάρδι τους κάθε 4 χρόνια για να μην χάσουν Βασικά Δικαιώματα™ δεν είναι κάτι που αξίζει υπεράσπισης και ούτε συμμετοχής. Τόσο όσο να μην προσέξουν ότι το Κράτος συνεχίζει να έχει έλεγχο πάνω στο τι κάνεις στο σώμα σου, απλά θες να σου γνέψει καταφατικά παρόλο που θα συνεχίζει να επιβάλει περιορισμούς και χρονικά όρια στις εκτρώσεις. Και όσο του αναγνωρίζεις την εξουσία να σου παραχωρεί άδεια για το τι θα κάνεις με το σώμα σου, του αναγνωρίζεις και την εξουσία να στην πάρει πίσω. Τόσο όσο να μην προσέξεις ότι και τα δύο κόμματα γίνονται endorsed από διαφορετικούς δισεκατομμυριούχους για τους οποίους θα πρέπει να σκάσεις και να δουλεύεις όποιο κόμμα και να βγει.

Αλλά τι να κάνουμε που ο άνθρωπος θέλει εκ φύσεως να ελπίζει, θέλει να πιστεύει ότι μπορεί να ανακτήσει τον έλεγχο της ζωής του με απλά ανώδυνα πράγματα. Όπως χτυπάς ξύλο καλού κακού για να μην γρουσουζέψεις κάτι, έτσι κι όλας ψηφίζεις, ακόμα και αν δεν το πιστεύεις μωρέ. Έτσι για το τελετουργικό. Γιατί είναι καλύτερο από το τίποτα. Και το τίποτα είναι η μόνη εναλλακτική επιλογή που σου προσφέρεται από το ίδιο το σύστημα -και οποιαδήποτε άλλη ή φαντάζει υπερβολικα κοπιαστική ή κρίνεται παράνομη.

Μου στέλνει ο μπαμπάς μου ένα βιντεάκι με τίτλο «πώς καταφέραμε να ταξιδεύουμε μόνιμα τον κόσμο» όπου επί 40 λεπτά ένας τύπος πλασάρει τον ψηφιακό νομαδικό τρόπο ζωής τραβώντας το βίντεο ενώ περιπλανιέται σε κάποια εξωτική παραλία. Η μεταφορά είναι χαρακτηριστική: ο νομάδας είναι αεικίνητος και δεν έχει κανένα σταθερό σήμείο αναφοράς. Ο νομάδας μπορεί να απολαμβάνει το καλοκαίρι 365 μέρες το χρόνο σαν ένας μονιμος τουρίστας.

Τώρα για μένα ο ψηφιακός νομαδισμός ως μοντέλο δεν είναι τίποτα άλλο από την περαιτέρω επέκταση της λογικής του καπιταλισμού: το κεφάλαιο μας θέλει πλήρως ευέλικτους, ρευστούς και απεδαφικοποιημένους όπως είναι το ίδιο. Ο κοσμοπολιτισμός ανάγεται σε αυταξία όχι τόσο επειδή σηματοδοτεί την παρακμή του εθνικισμού όσο την απαξίωση της έννοιας της κοινότητας. Οι άνθρωποι καλούνται να είναι απλά άτομα, μονάδες χωρίς ρίζες, που δεν ανήκουν σε κανένα δίκτυο, που δεν έχουν κανένα δεσμό και γι αυτό μπορούν να μετακινηθούν ανά πάσα στιγμή.

Η διαφορά με την μετανάστευση είναι η εξής: ενώ για δεκαετίες οι καπιταλισμός καλούσε τους εργάτες να ξεριζωθούν και να μετακινηθούν εκεί όπου χρειάζονται εργατικά χέρια (ή όπου το δημόσιο προκηρύσσει κενές θέσεις) σαν οι ίδιοι να μην είναι τίποτα άλλο από ένας συντελεστής παραγωγής όπως η ξυλεία, τώρα ο εργαζόμενος καλείται να μετακινηθεί εκεί όπου δεν θα γονατίζει υπό το βάρος του ενοικίου και των λοιπών εξόδων. Δημιουργείται έτσι ένα εργατικό δυναμικό δύο ταχυτήτων, όπου οι εργάτες εκτοπίζονται και μένουν εγκλωβισμένοι εκεί όπου βρίσκουν δουλειά ενώ οι ψηφιακά εργαζόμενοι μετακινούνται εκεί όπου τη βγάζουν καλύτερα οικονομικά κάνοντας τη ζωή ακριβότερη για τους πρώτους.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι περισσότεροι ψηφιακοί νομάδες δεν είναι τίποτα στελέχη επιχειρήσεων, είναι είτε υπάλληλοι που μπορούν να δουλεύουν ψηφιακά είτε άνθρωποι που η οικονομική ανασφάλεια τους ανάγκασε να μετατρέψουν τον εαυτό τους σε επιχείρηση και να εξερευνήσουν λογιστικά όλους αυτούς τους τρόπους που θα μπορούν να βγάλουν λίγα χρήματα, με ένα διαδικτυακό μάθημα από δω, λίγο pet sitting από εκεί, κανα monetized βιντεάκι από την άλλη. Παρόλο που δεν είναι ακριβώς το απαύγασμα του προνομίου, έρχονται σε ευθεία σύγκρουση με την ντοπια εργαζόμενη τάξη γιατί αφενός απολαμβάνουν μισθούς που δεν αντιστοιχούν στις χώρες που μένουν αυξάνοντας τις τιμές και αφετέρου δεν έχουν καμία σύνδεση με τον τόπο και άρα καθόλου stakes σε αυτόν. Είναι απλά προσωρινοί εκεί και άρα δεν ενδιαφέρονται να αλλάξουν κάτι, αν δεν τους βολεύει μπορούν απλα να την κάνουν. Αλήθεια, τι είδους πολιτική οργάνωση μπορεί να υπάρξει έτσι; Καμία, οι νομάδες είναι φτερά στον άνεμο και δεν μπορούν να οργανωθούν και να διεκδικήσουν κάτι ούτε στον τόπο εργασίας τους ούτε στον τόπο κατοικίας τους. Μπορούν να παρακολουθούν τις πολιτικές εξελίξεις της χώρας τους ως θέαμα εντελώς ανίκανοι να επέμβουν ενώ σπάνια έχουν στοιχειώδεις γνώσεις των πολιτικών ζητημάτων στις χώρες που διαμένουν.

Ωστόσο η συνεχής μετακίνηση από χώρα σε χώρα με μια βαλίτσα στο χέρι συνεχίζει να προβάλλεται ως γενναιότητα, ως σημάδι περιπετειώδους και άρα υγιούς προσωπικότητα, ως μια συσσώρευση εμπειριών καθώς καταναλώνεις χώρες, τοπία και εξωτικές κουλτούρες. Το είδος των σχέσεων που απαιτείται για έναν τέτοιο lifestyle είναι ακριβώς το είδος των σχέσεων που συμβαδίζει με τον καπιταλισμός. Καλείσαι να γίνεις ένα πλήρως αυτόνομο άτομο που δε θα χρειάζεται τους άλλους, θα μπορεί βέβαια να σχετιστεί προσωρινά μαζί τους αλλά δε θα πρέπει να δεθεί με αυτούς γιατί θα κληθεί να τους εγκαταλείψει για μια νέα περιπέτεια η εργασιακή ευκαιρία. Και αν σου λείπουν όλοι οι συγγενείς σου, οι φίλοι που έκανες μέσα στο πέρασμα των χρόνων στην χώρα σου ή το αγαπημένου σου στέκι και σε πιάνει νοσταλγία αυτό είναι οριακά παθολογικό αφού κανείς δεν είναι αναντικατάστατος και θα πρέπει απλά να γίνεις περισσότερο εξωστρεφής και προσαρμοστικός.

Ο δημιουργός του βίντεο βέβαια δεν είανι μόνος του, έχει μαζί του και την σύντροφό του κάτι που σχετίζεται με αυτό που ειπώθηκε σε προηγούμενο ποστ: απουσία κάθε έννοιας κοινότητας τις συναισθηματικές σου ανάγκες και τις υπαρξιακές ανησυχίες καλείται να καλύψει αποκλειστικά η ερωτική σου σχέση. Και αν χωρίσεις και πέσεις σε βαριά κατάθλιψη μάλλον θα έχεις κάποιο είδος διαταραχής ή τραύματος. Μην ανησυχείς όμως, θα στο λύσει ο ψυχολόγος σε κάποια διαδικτυακή συνεδρία.

Η εμμονή της κουλτούρας μας με τις κριτικές, τα reviews και τις βαθμολογήσεις προιόντων και υπηρεσιών πηγάζει από το γεγονός ότι η μόνη ισχύς που μας αναγνωρίζει ο καπιταλισμός ειναι αυτή του καταναλωτή και όχι του εργαζόμενου. Εξοργιζόμαστε με μια παραγγελία που πήγε λάθος, μια παράδοση που άργησε, ένα ελαττωματικό προιόν συχνά περισσότερο από ό,τι με το πολιτικό μας σύστημα γιατί έχουμε μάθει ότι δικαιούμαστε πράγματα μόνο όταν τα πληρώνουμε και επειδή αυτή είναι η λιγοστή εξουσιά που μας επιτρέπει ο καπιταλισμός: αυτή του πελάτη. Και την εξασκούμε όσο πάει σε μια απελπισμένη προσπάθεια ψευδαίσθησης ελέγχου πάνω στις ζωές μας.

Έχω την εντύπωση ότι αυτό δεν αφήνει έξω ούτε το αντι-καπιταλιστικό υποκειμενο. Βιαζόμαστε να μπουκοτάρουμε μαγαζιά και εταιρίες με το που πάρει δημοσιότητα μια συγκεκριμένη συμπεριφορά τους -μια παραβίαση των εργατικών δικαιωματων, μια ρατσιστική συμπεριφορά υπαλλήλου, μια μισογυνική διαφήμιση. Σπεύδουμε να δυσφημίσουμε εκείνη ή την άλλη αλυσίδια σουπερ μάρκετ ξεχνώντας όλες τις προηγούμενες που μπουκοτάρουμε γιατί τότε θα έρθουμε αντιμέτωπες με το γεγονός ότι δεν υπάρχει ηθική κατανάλωση στον καπιταλισμό και ότι αν όλες οι εταιρίες επιδείξουν την ίδια σκατένια συμπεριφορά, τότε τι επιλογή μας μένει πέρα από το να ρίξουμε τον ίδιο τον καπιταλισμό? Καλύτερα να τον βαθμολογήσουμε με 1 αστεράκι.

Η επίθεση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ στο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των εγκύων και η πορεία της υπόθεσης της Γεωργίας, ίσως ρίξει περισσότερο φως για ός@ αρνούνται να καταλάβουν γιατί ο φεμινισμός χωρίς αγώνα αντικρατικό και αντικαπιταλιστικό είναι ανώφελος. Το θέμα δεν είναι αν το Κράτος θα επιτρέπει ή θα απαγορεύει τις εκτρώσεις, το θέμα είναι ότι δε θα έπρεπε να έχει λόγο. Οι συσχετισμοί των δυνάμεων και οι ανάγκες του καπιταλισμού μπορεί να αλλάζουν από καιρό σε καιρό, ας μην επαναπαυόμαστε λοιπόν όταν το κράτος μεγαλόψυχα αποφασίζει να μας επιτρέψει τις εκτρώσεις. Κι ας μην επαναπαυόμαστε ουτε με την δήθεν επιτυχία του #Metoo όταν αυτό σκοντάφτει πάνω στη δύναμη του κεφαλαίου και την ισχύ μεγαλοεπιχειρηματιών και αρκείται σε μερικές συμβολικές θυσίες επιφανών αντρών.

Το καλύτερο που μπορούμε να ελπίζουμε από το Kράτος με τον φεμινισμό εντός του καπιταλισμού είναι καμία άδεια περιόδου -κάτι που χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό όταν πέρασε πριν λίγες βδομάδες στην Ισπανία. Επειδή εγώ είμαι λίγο καχύποπτη όμως δεν το βλέπω σαν φεμινιστική νίκη αλλά σαν κάτι που παραχωρεί ο καπιταλισμός ίσα ίσα για να γίνουμε πιο αποδοτικές και παραγωγικές εργαζόμενες για να υπηρετήσουμε καλύτερα τις ανάγκες του. Θα έπρεπε άλλωστε να ήταν γνωστό από τις αναρρωτικές άδειες που δικαιούμαστε έτσι κι αλλιώς πως ακόμα κι αυτές επαφίενται στην μεγαλοψυχία του εργοδότη μας και ότι κανένας ποτέ δεν πρόκοψε στην ιεραρχία παίρνοντας όλες τις άδεις που δικαιούται αφού ο χώρος εργασίας είναι ένα θέατρο όπου συνεχώς πρέπει να πλειοδοτούμε με τον χρόνο μας ακόμα και μετά το πέρασμα του 8ώρου.

Αλήθεια, προχθές η κυβέρνηση πέρασε νέα αναθεώρηση του ποινικού κώδικα όπου μαζί με την διεύρυνση του αντιτρομοκρατικού νόμου ώστε να ποινικοποιείται… ακόμα και η σκέψη πέταξε και ένα άρθρο σχετικό με το revenge porn. Δεν είναι η πρώτη φορά φυσικά που η κυβέρνηση πετάει για ξεκάρφωμα ένα τυράκι στις φεμινίστριες μαζί με τους πιο δυστοπικούς του νομους -κάτι τέτοιο δεν έκανε και με το νόμο Χατζηδάκη όπου πέρασε μαζί και κάτι σχετικό με την σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας? Το καλό μας το κράτος θα μας προστατέψει τάχα από την διαρροή προσωπικών φωτογραφιών -αν φυσικά έχουμε αρκετό κουράγιο και χρήματα να το κυνηγήσουμε με κίνδυνο να ξεφτιλιστούμε και να εξοντωθούμε οικονομικά- αλλά θα μας τιμωρήσει αν υποστηρίξουμε την κατάλυση του κάπως εριστικά. Ωραίο το κολπάκι για να κλείνει τα στόματα – Αν έχεις αντίρρηση στους νομους του ΜΗΠΩΣ ΑΠΛΑ ΜΙΣΕΙΣ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ?

Τα κόκαλα που πετάει το Κράτος στις φεμινίστριες αναζητώντας νέες συμμάχους του καπιταλισμού δεν θα έπρεπε να επαρκούν. Οι ΗΠΑ θα πρέπει να λειτουργούν ως cautionary tale για όσες πίστεψαν ποτέ ότι η άνοδος του φεμινιστικού κινήματος μπορεί να πετύχει την απελευθέρωση μας εντός του καπιταλισμού.

Θυμάστε στο σχολείο που ο μαθητής με τον καλύτερο μέσο όρο γινόταν απουσιολόγος και έπρεπε να παίρνει τα κλειδιά και το απουσιολογιο, να ανοίγει την τάξη και κάθε ώρα να παίρνει απουσίες? Ναι, what the fuck was that about? Το λέω ως κάποια που ήταν απουσιολόγος σε όλο το Γυμνάσιο και το Λύκειο.

Η αίσθησή μου πλέον είναι ο ρόλος του απουσιολόγου αποτελεί μια από νωρίς εξοικείωση με τις ιεραρχίες και την επίβλεψη του καπιταλισμου. Η επίβλεψη και καταγραφή των απόντων δημιουργεί ένα φουκωικό πανοπτικό όπου οι μαθητές παρουσιάζονται για να μην πάρουν απουσία. Το ότι η πράξη αυτή καταγραφής γίνεται από τους ίδιους τους μαθητές και μάλιστα ως «επιβράβευση» για τις καλές τους επιδόσεις, λες και θέλει τρομερές ικανότητες στην έκθεση ή τα μαθηματικά για να συμπληρώσεις την ημερομηνία ή τα στοιχεία των μαθητών, είναι ένα κόλπο που δημιουργεί ιεραρχίες και διασπά τους μαθητές σε «καλούς» και «κακούς», κάνοντας ευθύνη των πρώτων να συνετίζουν και να επιβλέπουν τους δεύτερους στο όνομα της νομιμοφροσύνης και της αξιοκρατίας. Η «αριστεία» έτσι συνδέεται αναπόφευκτα με μία αίσθηση εξουσίας πάνω στους άλλους -με τον ίδιο τρόπο που ο ρόλος του σημαιοφορου συνδέει την «αριστεία» με τον εθνικισμό.

Το έργο του απουσιολόγου είναι παρόμοιο με αυτόν του προϊσταμένου, του αρχιεργάτη ή τέλοσπάντων αυτού που ενώ προέρχεται από τις τάξεις των εργατών/εργαζόμενων επιβραβεύεται ηθικά -συνήθως ούτε καν οικονομικά- για να επιβλέπει τους υπόλοιπους. Δεν λέω ότι ο απουσιολόγος είναι ακριβώς ρουφιάνος, δεν είναι αυτός που εθελοντικά θα τα κάνει πλακάκια με το αφεντικό πληροφορώντας τον ποιος άργησε το πρωί ή ποιος έκανε ένα λίγο μεγαλύτερο διάλειμμα. Ο ρόλος του αποσοσιολόγου είναι περισσότερο ποσοτικοποιησμένος και τυποποιημένος, στηρίζεται σε αυτή τη διαρκή καταμέτρηση και ποσοτικοποίηση καθώς και την συνεχή επίβλεψη και πειθαρχία που διακρίνει το νεοφιλελεύθερο μοντέλο διαχείρισης.

«Μα δε θα πρέπει να περνούν τις τάξεις άτομα που έχουν χάσει πολλά μαθήματα, οι απουσίες έιναι ένα αναγκαίο κακό» θα μου πείτε. Debatable, καθώς εγώ σε κάποια τάξη όντως ξεπέρασα το όρια και δεν είχε καμία επίπτωση στις επιδόσεις μου, αλλά το θέμα είναι γιατί θα πρέπει την εργασία αυτή να την επιτελεί η καλύτερη μαθήτρια και όχι πχ ο ίδιος ο καθηγητής ή εκ περιτροπής όλοι οι μαθητές? Είναι ακριβώς γιατί αυτός που την διεκπεραιώνει θα πρέπει να μάθει να διακατέχεται από μια αίσθηση υπεροχής αλλά και καθήκοντος. Γιατί πρέπει οι μαθητές να μάθουν ότι διαχωρίζονται μεταξύ τους ακριβώς όπως αύριο μεθαύριο στον χώρο εργασίας θα μάθουν ότι η κατ’ονομα προαγωγούλα μέσα από έναν διαφορετικό τίτλο που συνοδεύεται από μια πενιχρή ή και ανύπαρκτη αυξησούλα τους καθιστά ιεραρχικά ανώτερους και άρα υπεύθυνους για τους υφισταμένους τους -ή, όπως το λέει και Το Σφάλμα «Σκύβεις για γαμημένες τρεις κι εξήντα Μπας και γίνεις προϊστάμενος για τρεις και εβδομήντα». Είναι λίγο ειρωνικό πάντως που στην περίπτωση του αποσιολογου η μοναδική επιβράβευσή σου είναι απλά περισσότερα καθήκοντα εις βάρος του δικού σου χρόνου, σαν η ικανοποίηση να είναι κατά βάση ηθική.

Δεν εννοώ φυσικά ότι οι απουσιολόγοι είναι κακοί άνθρωποι. Ο καπιταλισμός και η νεωτερικότητα άλλωστε δεν στηρίζοντι στην κακία και την μνησιακία αλλά σε τέτοιους άχαρους γραφειοκρατικούς ρόλους. Δεν ειναι τυχαίο όμως που στο γραφείο αποκαλούμε ειρωνικά «απουσιολόγο» την συνάδελφο εκείνη που έρχεται πρώτη, φεύγει τελευταία και πάντα παρατηρεί δήθεν αθώα όταν κάποιο αργήσει λίγο παραπάνω.

Τελευταία σοκάρομαι από τις αντιδράσεις όσων σοκάρονται κάθε φορά που λέω ότι δε θέλω να δουλεύω.  Κάνουν σχεδόν σαν να τους προσβάλλω προσωπικά, σαν να θίγω ένα θέμα ταμπού, σαν και μόνο που ξεστομίζω τέτοιες λέξεις να ρισκάρω την επίκληση κάποιων σκοτεινών δυνάμεων.  Όχι, όχι μου λένε καθησυχαστικά, δεν μισείς να δουλεύεις, μισείς τη δουλειά σου. Ίσως αν αλλάξεις επάγγελμα, εταιρία, οργανισμό, τμήμα, κλάδο, χώρα, ήπειρο να βρεις αυτό που σου ταιριάζει. Και τότε θα σου αρέσει να δουλεύεις.

Μα η δουλειά μου είναι μια χαρά, από τις καλύτερες που θα μπορούσα να βρω. Απλά μισώ να δουλεύω, επιμένω. Εκεί είναι συνήθως που με κοιτάνε με καχυποψία και κάνουν την ερώτηση ματ «και τι  θα ήθελες δηλαδή, να κάθεσαι όλη μέρα?!». Κοιτάξτε, δε θα σας το κρύψω. ΝΑΙ! θα ήθελα πάρα πολύ να κάθομαι όλη μέρα -αν το «κάθομαι» σημαίνει ότι ξεκουράζομαι, κοιμάμαι τις απαραίτητες ώρες, περνάω χρόνο με τις φίλες μου και ός@ς αγαπώ, διαβάζω, γράφω, κοινωνικοποιούμαι, πολιτικοποιούμαι. Και λυπάμα όσους μου κάνουν αυτή την ερώτηση που δεν έχουν καλύτερα πάγματα στη ζωή τους να κανουν.

Τίποτα από αυτά δεν τους συγκινεί όμως. Η δουλειά γι αυτούς είναι κάτι καλό, κάτι που σε ολοκληρώνει, κάτι που σε καταξιώνει, κάτι που πρέπει να κάνεις για το κοινό καλό και όποιος δεν αγαπά τη δουλειά είναι ηθικά ύποπτος. Η οκνηρία άλλωστε συγκαταλέγεται στα επτά θανάσιμα αμαρτήματα το οποίο ομολογώ αποτελεί τεραστία νίκη του λόμπυ των αφεντικών τα οποία συνήθως είναι και αυτοί που δουλεύουν λιγότερο από όλους καθώς έχουν άλλους να δουλεύουν για λογαριασμό τους.

Η δουλειά στον καπιταλισμό θεωρείται ως κάτι εγγενώς καλό ή στην χειρότερη ως αναγκαίο κακό προς την επίτευξη της συλλογικής ευημερίας. Η ειρωνεία είναι πως μεγάλο ποσοστό των θέσεων εργασίας δεν έχουν καμία σχέση με το κοινό καλό αλλά απλά με τα κέρδη των εταιριών, τον μεταξύ τους ανταγωνισμό γιατι το μερίδιο της αγοράς και με την συντήρηση του συστήματος.  Πολλές θέσεις είναι αυτό που ο Graeber αποκαλεί «bullshit jobs», δηλαδή αχρείαστες δουλειές χωρίς κανένα απολύτως ουσιαστικό νόημα που μοιάζουν επινοημένες μόνο και μόνο για να μας κρατάνε απασχολημένες. Αλλά για κάποιο λόγο θεωρείται καλύτερο για την κοινωνία να έχεις μια από αυτές τις ηλίθιες δουλειές από το να μην έχεις καθόλου.

Είναι θλιβερό να βλέπεις  όμως ακόμα και αντικαπιταλιστές να προσυπογραφουν την εργασιακή ηθική λες και αυτή χτίζει χαρακτήρα. Ένας φίλος μου κομμουνιστής που σέβομαι ιδιαιτέρως για τους αγώνες του με ρώτησε πέρσι που δε δούλευα και περνούσα κυριολεκτικά τη καλύτερη χρονιά της ζωή μου «μα δε φοβάσαι ότι θα πάθεις κατάθλιψη?!», αγνοώντας μάλλον τα τεράστια ποσοστά της κατάθλιψης που οφείλονται στο στρες ή την απαξίωση εντός του χώρου εργασίας. Πίσω από αυτή την ερώτηση όμως ελλόχευε και μια ηθική κρίση, ίσως και ένας φθόνος (ένα «ressentiment») με τρόπο που με εγκαλούσε να νιώσω τύψεις που μπορώ να επιβιώνω χωρίς δουλειά. Ε ορίστε λοιπόν, τώρα δουλεύω. Τώρα ξυπνάω κάθε μέρα στις 7.30, ξοδεύω μια ώρα για να φτάσω στη δουλειά μου και εκεί περιμένω στωικά να περάσει το 8ώρο για να φύγω, ακόμα και όταν δεν έχω απολύτως τίποτα να κάνω, με αποτέλεσμα να φτάνω σπίτι εξαντλημένη, πεινασμένη, νυσταγμένη. Ευχαριστημένοι? Είμαι καλύτερος άνθρωπος τώρα? Ανέβηκα στην εκτίμησή σας? Οι αρχαίοι Έλληνες πάντως πίστευαν το ακριβώς αντίθετο. Δεν έτρεφαν καμία εκτίμηση για την δουλειά, πολύ περισσότερο δε τη χειρωνακτική. Ο Σωκράτης έλεγε ότι οι χειρωνακτικοί εργάτες γίνονται κακοί φίλοι και κακοί πολίτες επειδή δεν έχουν χρόνο να εκπληρώσουν τις ευθύνες της φιλίας και της ιδιότητας του πολίτη.

Αν ένα μεγάλο ποσοστό καταθλίψεων οφείλεται στην εργασία, ένα εξίσου μεγάλο ποσοστό προκαλείται από την ανεργία. Όχι όμως -όπως οι οπαδοι της εργασιακής ηθικής θα μας ήθελαν να πιστεύουμε- ως αποτέλεσμα της βαρεμάρας που μπορεί να προκληθεί όταν έχεις όλη τη μέρα για τον εαυτό σου αλλά εξαιτίας του άγχους των απλήρωτων λογαριασμών καθώς και της συλλογικής απαξίωσης των ανέργων ως ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΩΝ ανθρώπων. Η έννοια της επιτυχίας άλλωστε είναι υπόρητα ταυτισμένη με την έννοια της επαγγελματικής επιτυχίας.

Τόσο πολύ έχω σιχαθεί την ταύτιση μας με την δουλειά που όχι μόνο δεν ρωτάω πλέον τις νέες γνωριμίες αν και πού δουλεύουν αλλά αποφεύγω να απαντήσω όταν ρωτάνε εμένα με αποτέλεσμα κάποιοι να εικάζουν οτί είμαι ασφαλίτισσα. Η δουλειά μου όχι μόνο δε με χαρακτηρίζει αλλά νιώθω ότι με κάνει και ιδιαιτέρως βαρετή. Είναι κυριολεκτικά το λιγότερο σημαντικό, το λιγότερο ενδιαφέρον πράγμα που κάνω όλη τη βδομάδα.  Όταν με ρωτάνε με τι ασχολούμαι λοιπόν προτιμώ να λέω «με τα memes και τον φεμινισμό» ή πως μιλάω για τη δουλειά μου μόνο για να γκρινιάξω.

Ίσως βέβαια να χρησιμοποιώ την αντικαπιταλιστική κριτική ως πρόφαση για να καλύψω την τεμπελιά μου, ίσως είμαι από αυτές που θα προτιμούσαν να παρασιτούν εις βάρος της κοινωνίας τρώγοντας επιδόματα χωρίς να κάνουν απολύτως τίποτα και υιοθετούν κομμουνιστικές ή αναρχικές ιδέες για να εκλογικεύσουν την νωθρότητα τους. Έχετε δει όμως αναρχικ@ να οργανώνουν πάρτυ οικονομικής ενίσχυσης προσφέροντας εθελοντικά την εργασία τους και ώρες ατελείωτες από τη ζωή τους; Αν αναρωτηθήκατε ποτέ «και ποιος θα μαζεύει τα σκουπίδια?» αν η απειλή της πείνας  και των απλήρωτων λογαρισμών δεν αποτελεί το κίνητρο για να κάνει κάποιος αυτές τις ‘ευτελείς’ εργασίες η απάντησή σας ίσως βρίσκεται εκεί: σε όσες κάνουν βάρδια στο μπαρ, στο κουβάλημα, στο μάζεμα σκουπιδιών χωρίς καταναγκασμούς, απλά προς όφελος της κοινότητας που έχουν συνάψει εθελοντικά. Απόδειξη ότι μπορούν να γίνουν πργματάκια χωρίς να είναι «η δουλειά μας».

Μπορεί βέβαια να είμαι όντως τεμπέλα και να προτιμούσα απλά να τρώω τα λεφτά του μπαμπά. Είναι άλλωστε γνωστό ότι βαριέμαι να διαβάσω δεύτερη φορά και να κάνω edit στα ίδια μου τα κείμενα. Ωστόσο γράφω με συνέπεια και διατηρώ σελίδα και site τα οποία ανανεώνω τακτικά εδώ και 7 χρόνια έχοντας περισσότερους followers και καλύτερο engagement ακόμα και από επαγγελματικά ηλεκτρονικά μέσα. Αν το ίδιο ακριβώς πράγμα το έκανα για κάποια εταιρία που  με πλήρωνε, αυτό θα θεωρούταν δουλειά. Αλλά τώρα το κάνω ως χόμπυ και προφανώς δεν αρκεί για να ξεπλύνει από πάνω μου το στίγμα της τεμπελιάς παρόλο που βάζω την ίδια και περισσότερη ενέργεια.

Για να μη θεωρούμαι τεμπέλα θα έπρεπε ο κόπος μου να παράγει κάποιο κέρδος για κάποια εταιρία μέσα στον καπιταλισμό, θα έπρεπε κάποιος να καρπώνεται την υπεραξία της εργασίας μου και ο νεοφιλελευθερισμός να ρουφήξει από μέσα μου κάθε χαρά και αυθορθμητισμό. Εναλλακτικά θα έπρεπε να επιδείξω «επιχειρηματικό πνεύμα» και να βρω τρόπο να μετατρέψω τους followers σε υποψήφιους καταναλωτές διαφημιζόμενων προϊόντων βγάζοντας εισόδημα από τις διαφημίσεις. Από αυτή την άποψη πάντως είναι κάπως ειρωνικό που συχνά με αποκαλούν τεμπέλα στη σελίδα μου άνθρωποι που βρέθηκαν εκεί εξαιτίας της σκληρής δουλειάς που έχω καταβάλει.

Τόσος πολύς κόσμος υποφέρει και μισεί τη δουλειά του, τόσος πολύς κόσμος προσδοκά τα ρεπό του για να νιώσει ο εαυτός του, τόσος πολύς κόσμος μισεί τις Κυριακές γιατί του θυμίζουν τι χάνει, τόσος πολύς κόσμος κυριολεκτικά αρρωσταίνει από το στρες, καταστρέφει τη μέση του ή και σκοτώνεται σε εργατικά ατυχήματα. Γιατί τότε υπάρχουν τόσοι πολλοί που με νουθετούν όταν επιμένω ότι δε θέλω καλύτερη δουλειά αλλά είμαι χαρούμενη μόνο όταν δεν δουλεύω? Μα επειδή αδυνατούν να αποδεχτούν ότι χαραμίζουν τη ζωή τους με αντάλλαγμα τα κόκαλα που τους πετάει ο καπιταλισμός. Γιατί έχουν πειστεί ότι αξίζει η δουλειά τους να  τους απορροφά το χρόνο, την ενέργειά, την υγεία τους αν στο λιγοστό ελεύθερο χρόνο τους μπορούν να καταναλώσουν λίγο περισσότερο. Θεωρούμε καλό deal τις 5 μέρες δουλειά για μία fancy έξοδο το Σάββατο το βράδυ ή τις 4 βδομάδες δουλειά για ένα σαββατοκύριακο σε κάποιο νησί όταν η ζωή μας θα μπορούσε να είναι έτσι ώστε να μην χρειαζόμαστε τόσο απελπισμένα «διακοπές».

Ο ελεύθερος χρόνος βέβαια είναι πολύ λιγότερος από αυτό που μας υποσχέθηκαν ήδη από το σχολείο. Οκτώ ώρες δουλειά, οκτώ ώρες ύπνο, οκτώ ώρες διασκέδαση μας πληροφόρησαν θριαμβευτικά ότι κερδίσαμε. Όμως στο κλασικό anti-work κείμενο «η Κατάργηση της Εργασίας» ο B. Black παρατηρεί «Το μόνο «δωρεάν» (free) στον λεγόμενο ελεύθερο χρόνο είναι ότι δεν κοστίζει τίποτα στο αφεντικό. Ο ελεύθερος χρόνος αφιερώνεται κυρίως στην προετοιμασία για δουλειά, στη μετάβαση στη δουλειά, στην επιστροφή από τη δουλειά και στην ανάκαμψη από τη δουλειά. Ο ελεύθερος χρόνος είναι ευφημισμός για τον ιδιότυπο τρόπο με τον οποίο η εργασία, ως συντελεστής παραγωγής, όχι μόνο μεταφέρεται με δικά της έξοδα από και προς τον χώρο εργασίας, αλλά αναλαμβάνει την πρωταρχική ευθύνη για τη δική της συντήρηση και επισκευή. Ο άνθρακας και ο χάλυβας δεν το κάνουν αυτό. Οι τόρνοι και οι γραφομηχανές δεν το κάνουν αυτό.”

Το ότι η δουλειά αποτελεί αναγκαιότητα για την επιβίωσή μας στον καπιταλισμό είναι η βασική συνθήκη του -γι αυτό άλλωστε μιλάμε για «μισθωτή σκλαβιά». Υπάρχει όμως κάτι πολύ διεστραμμένό όταν καλούμαστε να διακηρύξουμε την αγάπη μας για την σκλαβιά αυτή, να πλειοδοτήσουμε σε δουλοπρέπεια ακόμα και όταν δεν είναι μπροστά το αφεντικό μας. H προσκόλλησή μας στο glorification της δουλειάς είναι απλά slavery with extra steps.

Ξέρεις ότι φτάσαμε peak liberal feminism oταν αντιμετωπίζουμε τις σχέσεις και τον εαυτό μας με όρους αγοράς.

Ναι, να εμπνέουμε στα κορίτσια και τις γυναίκες την αυτοπεπόιθηση, ναι να τους μάθουμε να βάζουν τους όρους τους και τα κριτήρια τους στις σχέσεις τους, αλλά όχι, να μην τους μάθουμε να αντλούν την αξία τους και την αυτοεκτίμησή τους από τα ακαδημαικά τους προσόντα, το καλλιτεχνικό τους ταλέντο, τις ‘ηγετικές ικανότητές’ τους και όλους τους τρόπους που μας αξιολογεί η αγορά. Οι σχέσεις δεν είναι ανταλλαγή προσόντων και συγκρίσεις βιογραφικών και κανένα δεν είναι καλύτερο άτομο επειδή μιλάει 3 γλώσσες, ξέρει πιάνο, έχει καλούς βαθμούς ή μια fancy δουλειά. Ναι, οι γυναίκες πρέπει να ξέρουν οτι αξίζουν κι αυτές, αλλά όχι μόνο όταν εκπληρώνουν καπιταλιστικά κριτήρια παραγωγικότητας και απασχολησιμότητας και τσεκάρουν κουτάκια για χόμπυ (για τα οποία έχει θέση άλλωστε και το βιογραφικό μας). Ναι, οι σπουδές και η δουλειά θα δώσουν στις γυναίκες την οικονομική ανεξαρτησία που τους στέρησε παραδοσιακά η πατριαρχία αλλά ας μην τους δώσουν και κομπλεξ ανωτερότητας.

Κάπου λίγο έλεος με το φιλελέ φεμινισμό που ανυψώνει τις γυναίκες αφεντικά και με το empowerment μέσω καπιταλιστικών ιεραρχιών -και που στην ουσία λέει ότι οι γυναίκες που δεν έχουν τα προνόμια να συμμετέχουν σε εξωσχολικές δραστηριότητες και να πάνε φροντιστήρια δεν αξίζουν και πολλά στην κλίμακα του φεμινισμού οποτε θα πρέπει να συμβιβαστούν με όποιον τις ζητάει σε ραντεβού.

Μτφ εικονας:

Η κόρη μου μου είπε ότι ένα αγόρι της ζήτησε να βγουν στο σχολείο

Εγώ: τι του είπες?

8χρονη: του είπα ότι μιλάω 3 γλώσσες και ήμουν η πρωταγωνίστρια στο θεατρικό της κατασκήνωσής μας. Τι έχει αυτός να προσφέρει?

Εγώ: 😳 See less

Εγκαταλείψτε την ιδέα ότι υπάρχει αξιοκρατία στον καπιταλισμό. Ή ίδια η έννοια είναι παραπλανητική. H ιδέα του «άξιου» όπως και του «άριστου» είναι προσδιορισμένες από την ίδια την κυρίαρχη τάξη. Δεν είναι δηλαδή μόνο οι γνωριμίες των «άριστων» μεταξύ τους, τα ρουσφέτια, τα βύσματα -ή το “networking” όπως λέγονται όταν θέλουν να ακουστεί κι αυτό ως ένα προσόν. Είναι και πως δεν έχουν όλοι τις ίδιες ευκαιρίες να χτίσουν αυτό το βιογραφικό, να αποκτήσουν τα ακαδημαϊκά και επαγγελματικά προσόντα των «αριστων»

Η «αξία» της αξιοκρατίας είναι κι αυτή ένα προνόμιο, δεν είναι παρά μια σειρά σημείων που σηματοδοτεί την ταξική θέση ενός ατόμου. Ένα προνόμιο στο οποίο έχουν πρόσβαση αυτ@ που μπορούν να πληρώσουν πανάκριβα πανεπιστήμια και φροντιστήρια ξένων γλωσσών. Αλήθεια έχετε ιδέα για όλη αυτή τη χαοτική γραφειοκρατία που απαιτείται για να καταθέσεις ακόμα και μια αιτησούλα για τα καλοκαιρινά μαθήματα σε ένα από αυτά τα πασίγνωστα ξένα πανεπιστήμια και πώς οι πλούσιοι πληρώνουν κάποιον να την κάνει γι αυτούς -για να μην αναφέρουμε καν τις ακαδημαικές εργασίες που αγοράζουν.

Η αριστεία αποτελεί προνόμιο αυτών που ακόμα και για να φοιτήσουν σε δημόσια πανεπιστήμια μπορούν να μείνουν εκτός αγοράς εργασίας λίγο παραπάνω με την στήριξη των γονιών τους ώστε να αφιερωθούν στις σπουδές τους χωρίς να επείγει να πληρώσουν το νοίκι ή τους λογαριασμούς. Είναι μια πολυτέλεια όσων εμπλούτισαν το βιογραφικό τους με μη αμειβόμενες θέσεις εργασίας («internships») που απλά σηματοδοτούν στους εργοδότες το ταξικό τους προνόμιο να μπορούν για μήνες να συντηρούν τον εαυτό τους χωρίς μισθό. Η «αξία» των άριστων είναι ένα προνόμιο ακόμα και όσων μεγάλωσαν σε μια οικογένεια η μητρική γλώσσα της οποίας ήταν και η γλώσσα διδασκαλίας στο σχολείο και η τάξη της οποίας τους έδωσε ένα προβάδισμα στο σχολείο -με το λεξιλόγιο, και τους «καλούς τρόπους» μιας αστικής οικογένειας, την βιβλιοθήκη που δέσποζε στο σαλόνι τους, την καλλιτεχνική «καλλιέργεια» που τη διέκρινε με επισκέψεις σε μουσεία, θέατρα, συναυλίες (γι αυτά έχει μιλήσει ιδιαίτερα ο Μπουρντιέ στη Διάκριση»)

Οι διορισμοί γιων πολιτικών σε θέσεις πρεστίζ για τις οποίες έτσι κι αλλιώς δεν απαιτείται εδώ που τα λέμε και κανένα προσόν γιατί στην πράξη δεν κάνουν απολύτως τίποτα πέρα από το να είναι διακοσημτικοί και να διατηρούν τα προνόμια της άρχουσας τάξης δεν ειναι παρα η κορυφή του παγόβουνου. Αυτό που θα πρέπει πρώτα να καταρρίψουμε είναι ο μύθος των «ίσων ευκαιριών» που μας έχει ταΐσει ο καπιταλισμός, και η ιδέα ότι με τη σκληρή δουλειά μπορείς να γίνει κι εσύ ένας μορφωμένος μικροαστός ή μέλος της εργατικής αριστοκρατίας την ίδια ώρα που οι καπιταλιστές θα μπορούσαν να διατηρούν το κεφάλαιό τους ακόμα και χωρίς απολυτήριο Λυκείου. Ο μύθος της «αριστείας» υπάρχει απλά για να συντηρεί την ιδεολογία σύμφωνα με την οποία αξίζουν όλα αυτά τα προνόμια γιατί είναι καλύτεροι, και την ψευδαίσθηση ότι κι εσύ θα μπορούσες να φτάσεις εκεί αν απλά είχες διαβάσει λίγο περισσότερο στις πανελλήνιες.

Πριν μερικά χρόνια καθόμουν σε μια παμπ του Λονδίνου με μερικούς Έλληνες μετανάστες. Αφού παραπονέθηκαν για τη ζωή εκεί και τα εξωφρενικά υψηλά νοίκια που τους αναγκάζουν να μοιράζονται ένα σπίτι με άλλους 3 (ενώ στην Ελλάδα θα το έκαναν με τους γονείς τους) ένας από αυτούς σχολίασε «Ναι, αλλά εδώ ο καπιταλισμός δουλεύει, το βλέπεις». Γιατί ο καπιταλισμός έχει καταφέρει μετά από εντατική προπαγάνδα να ταυτιστεί όχι με τα πανάκριβα νοίκια, την φτώχεια, την ανισότητα, τους άστεγους, τα 10 ωρα εντατικής εργασίας με το απλήρωτο lunch break και τις απλήρωτες υπερωριες αλλά με την αφθονία, την συσσώρευση πλούτου και τις άπειρες μάρκες δημητριακών ανάμεσα στις οποίες μπορείς να επιλέξεις να φας στα γρήγορα πριν πας στη δουλειά που δεν έχεις επιλογή αν θα κάνεις. Αναγκάστηκα να παρατηρήσω ότι ο καπιταλισμός δουλεύει μια χαρά και στην Ελλάδα, απλά βρίσκεται στην άλλη πλευρά της αποικιοκρατικής Αγγλίας η οποία αφού απομύζησε όλο τον κόσμο μερικούς αιώνες συσσωρεύοντας τον πλούτο του τώρα επικαλείται την ελεύθερη αγορά.

Ο καπιταλισμός είναι σαν αυτό το παλιό ανέκδοτο που ρωτάει ένας οδηγός έναν βλάκα να του πει αν δουλεύει το φλάς του και αυτός του απαντάει «Τώρα ναι. Τώρα όχι. Τώρα Ναι. Τώρα Όχι.» νομίζοντας ότι το φλας δουλεύει μόνο όταν είναι αναμμένο ενώ η λειτουργία του είναι ακριβώς να αναβοσβήνει, όπως η λειτουργία του καπιταλισμού είναι εξίσου να παράγει κρίσεις, φτώχεια, ανισότητα και ξεζουμισμένες χώρες της περιφέρειας