Πριν καιρό είχα μια διαφωνία με έναν άντρα για κάτι πολύ συγκεκριμένο και πρακτικό -τις δουλειές του σπιτιού. Προσπαθούσα να του εξηγήσω ότι η συμπεριφορά του δεν μπορεί να ιδωθει αποκομμένη από ένα πατριαριχκό πλαίσιο που αναμένει οι άντρες να έχουν ακριβώς αυτή τη συμπεριφορά. Και ενώ μιλούσαμε επί του συγκεκριμένου ξαφνικά εκείνος έκανε ανακατεύθυνση και άρχισε να εξιστορεί πως μεγάλωσε σε μία πάρα πολύ παραδοσιακή οικογένεια όπου ο πατέρας του υποτιμούσε βαθύτατα τις γυναίκες και τον έμαθε να τις υποτιμάει κι αυτός και ότι μόνο με προσωπική προσπάθεια κατάφερε να αποβάλει τις αντιλήψεις αυτές και να φτάσει στο σημείο που ήταν τώρα.

Η εξομολόγηση αυτή είχε το αναμενόμενο αποτέλεσμα: αρχικά με έφερε σε αμηχανία, διέκοψε τη διαφωνία που επικεντρώθηκε στα συναισθήματα του φίλου και ώθησε εμένα να αναλάβω το ρόλο της cheerleader: μπράβο που κατάφερες να αλλάξεις, πιστεύω σε σένα, μπορείς να τα καταφέρεις. Γιατί, παρόλο που οι φεμινίστριες σαν εμένα έχουν καρδιά από πέτρα, έχουμε και πάλι ανατραφεί έτσι ώστε να επιβραβεύουμε το μίνιμουμ της αντρικής προσπάθειας και να τους στηρίζουμε στο ταξίδι τους προς την αυτοβελτίωση.

Ωστόσο, λίγο μετά ένιωσα ότι πιάστηκα λίγο κορόιδο. Η εξομολόγηση αυτή δεν είχε λύσει τίποτα καθώς πάγωσε τη διένεξη και είχα μια ενοχλητική αίσθηση ότι ήταν και λίγο χειριστική. Ποιο ήταν το μήνυμα που προσπάθησε να περάσει ο φίλος με αυτή; Ότι θα έπρεπε να ήμουν και ευχαριστημένη με το βαθμό αυτοεξέλιξής του; Ότι ήταν και για τον ίδιο εξίσου δύσκολη η κατάσταση εξαιτίας των πατριαρχικών αρχών του και θα έπρεπε να εστιάσω στο δικό του δράμα γιατί είναι κι αυτός θύμα της πατριαρχίας, όπως είναι της μοδός να υποστηρίζουν ακόμα και φεμινίστριες που αρέσκονται να συγχέουν τη γραμμή θύτη και θύματος σαν να βράζουμε όλοι στο ίδιο καζάνι;

Το σκηνικό αυτό μου ήρθε στο μυαλό χθες, που κυκλοφόρησε ένα κείμενο όπου ένας άντρας ομολογούσε όχι μόνο ότι υπήρξε σεξιστής αλλά και ότι είχε διαπράξει βιασμό, κάτι που μόνο εκ των υστέρων κατάλαβε καθώς μέχρι τότε νόμιζε πως οι γυναίκες απλά το παίζουν δύσκολες. Το κείμενο αυτό, ενώ αναρτήθηκε από πολλές φεμινίστριες, τις δίχασε κιόλας. Κάποιες το βρήκαν «λυτρωτικό» ενώ άλλες το θεώρησαν «ξέπλυμα» βιαστή.

Δε θα ήθελα να πάρω θέση για το συγκεκριμένο κείμενο ούτε να ακυρώσω το βίωμα οποιασδήποτε το βρήκε λυτρωτικό ή triggering, θα ήθελα όμως να επιστήσω την προσοχή σε μερικά «tricky” σημεία που εμπεριέχουν τέτοιου είδους δημόσιες ομολογίες.

Αρχικά, οι γυναίκες που βάλλονται αδιάκοπα από ακραίο μισογυνισμό έχουν ανάγκη από την ελπίδα. Ψάχνουν απελπισμένα να πιαστούν από κάπου, να επιβεβαιώσουν ότι τα πράγματα εξελίσσονται προς το καλύτερο, ότι όχι μονο υπάρχουν καλοί άντρες αλλά και ότι οι «κακοί» μπορούν να αλλάξουν και να μετανοήσουν και να αναμορφωθούν. Ότι βρέ παιδί μου, man is good, όπως θα υποστήριζε η ομάδα debate του City College στο Community, και άρα ο κόσμος μας κατά βάθος είναι ένας δίκαιος κόσμος.

Συνδυάστε το αυτό με την έμφυλη ανατροφή των γυναικών να γίνονται οι ψυχολόγοι των αντρών, να τους ενθαρρύνουν στην προσπάθειά τους για personal growth και να μετατρέπονται στην ηθική τους πυξίδα και θα καταλάβετε το πώς τέτοιες εξομολογήσεις μπορούν να εξυπηρετήσουν στην ουσία δικές μας ψυχολογικές ανάγκες χωρίς να αλλάζουν κάτι και με κερδισμένους μόνο τους ίδιους τους εξομολογούμενους που απαλάσσονται απο το βάρος της ενοχής ενώ απολαμβάνουν της φροντίδας και της επιβεβαίωσης μας.

Βέβαια, δεν είναι κακό να είσαι περήφανος για τη προσωπικη σου εξέλιξη, αν μη τι άλλο είναι το πιο σημαντικό πράγμα που επιτυγχάνουμε σε αυτό τον κόσμο, περισσότερο από τα χρήματα, την καριέρα, τα πτυχία. Όταν όμως μέχρι να φτάσεις εσύ σε ένα ανώτερο ηθικό επίπεδο έχεις βλάψεις άλλους ανθρώπους, και όταν η πορεία αυτοβελτίωσής σου από μαλάκα σε woke είχε θύματα με τα οποία μπορούν τόσες γυναικες να ταυτιστούν, εμένα προσωπικά δεν με συγκινεί η λεπτομερής εξιστόρηση της καφρίλας ή και των εγκλημάτων που έχεις διαπράξει ιδίως όταν με εκβιάζει να σου πω μπράβο που κατάλαβες το λάθος σου.

Άλλο ένα ενοχλητικό στοιχείο είναι πως οι ιστορίες που τόσο κάζουαλι μιλάνε για το βεβαρημένο σεξιστικό παρελθόν ενός θύτη, δίνουν το μήνυμα πως όλοι είμαστε σεξιστές και αφού είναι όλοι ε τότε μάλλον δεν είναι και κανένας. Υπάρχει δηλαδή το ρίσκο να ερμηνευτεί ως ένα «μαζί τα φάγαμε» του σεξισμού. Μόνο που, ναι, όλοι έχουν αφομοιώσει σεξιστικές αντιλήψεις επειδή στην πατριαρχία γεννηθήκαμε όλα, δεν γίναν όμως όλοι βιαστές ούτε κακοποίησαν όλοι γυναικες. Δεν είναι κάποια αυτόματη συμπεριφορά που προκύπτει αβίαστα από το πατριαρχικό περιβάλλον. Νταξει, όλοι γελάσαμε με 3-4 σεξιστικά και ρατσιστικά αστεία σε κάποια φάση της ζωής μας αλλά δεν υπάρχουν διαβαθμίσεις σεξισμού και άρα και κάποιο agency? Οι φεμινίστριες δε λένε πως όλοι οι άντρες είναι βιαστές, λένε πως όλοι οι άντρες ανατρέφονται με την ιδέα πως ο βιασμός δικαιολογείται και κάποιοι από αυτούς φέρουν αυτή την αντίληψη στο λογικό της πέρας. Όταν ένας άντρας λέει «ήμουν βιαστής αλλά άλλαξα» υπάρχει ο κίνδυνος αν μη τι άλλο όσοι δεν βίασαν ποτέ να εφησυχαστούν λέγοντας «α ναι κι εγώ ήμουν σεξιστής, τώρα δεν είμαι, όλα κομπλέ, άλλωστε ούτε καν βίασα ή χτύπησα καμία».

Δεν θέλω να πω με όλα αυτά πως η αυτοκριτική των αντρών δεν έχει καμία αξία. Ίσα ίσα που είναι σημαντικό κομμάτι της αλλαγής που οραματίζονται οι φεμινίστριες. Ούτε λέω πως τέτοιες ιστορίες είναι πάντα άχρηστες καθώς μπορούν πιθανώς (?)να αφυπνίσουν άλλους άντρες ή τελοσπάντων να δείξουν αυτό που λέγαμε πάντα: πως οι βιαστές δεν είναι ράτσα ειδική, είναι άντρες καθημερινοί. Σημειωτέο βέβαια ότι ΔΕ θα έπρεπε να χρειάζεται η παραδοχή των αντρών σε αυτό που λέγαν ανέκαθεν οι φεμινίστριες για να αποκτήσει ισχύ ο φεμινισμός.

Στο υπάρχον πατριαρχικό πλαίσιο όμως όλο αυτό αποκτά συχνά χαρακτήρα δημόσιας περφορμανς και μετατρέπεται σε πεδίο αναγνώρισης των αντρών και απόκτησης cookies επιβράβευσης ή ακόμα και εξιλέωσης και συγχώρεσης που μόνο τα ίδια τα θύματα θα μπορούσαν να προσφέρουν. Θα πρέπει να είμαστε ιδιαιτέρως προσεκτικές στο ποιες ανάγκες θυτών και θυμάτων εξυπηρετούν και αν το χριστιανικό discourse της εξομολόγησης και της μετάνοιας έχει κάτι να προσφέρει σε επίπεδο συστημικής αλλαγής. Και θα πρέπει να είμαστε προσεκτικές να βάζουμε στο κέντρο της φεμινιστικής μας θεωρίας και πράξης το θύματα παρά να χαιδεύουμε τα συναισθήματα και τις ενοχές πολλών αντρών που έχουν ανάγκη να ακούσουν ότι δεν είναι και τόσο κακοί και δεν είναι σαν τους άλλους.